پیوند قلب یک روش جراحی است که برای درمان بیماری های شدید قلبی بکار گرفته می شود. پیوند قلب گزینه نهایی درمان برای افرادی است که در مراحل آخر بیماری نارسایی قلبی هستند، که در آنها داروها، تغییرات شیوه زندگی و روش های درمانی دیگر جوابگو نبوده اند

نخستین پیوند قلب انسان در سال ۱۹۶۷ صورت گرفته ‌است. در سال ۱۹۶۷، قلب یک قربانی ۲۶ ساله سانحه رانندگی به یک فروشنده ۵۴ ساله پیوند شد. این پیوند توسط کریستیان بارنارد، جراح اهل آفریقای جنوبی انجام گرفت. علیرغم این که گیرنده قلب فقط  ۱۸روز زنده ماند، اما گزارش ها این عمل را، تاریخی و موفقیت آمیز توصیف کردند. خبر نخستین جراحی پیوند قلب به سرعت مبدل به تیتر اول خبرهای جهان شد. این جراحی در کنار خبر قدم گذاشتن اولین انسان روی کره ماه که دو سال بعد اتفاق افتاد، تبدیل به یکی از مهمترین اتفاقات قرن بیستم شد. در طول سال ۱۹۶۸، یکسال پس از اولین پیوند قلب، ۴۷ تیم جراحی قلب در سرتاسر دنیا بیش از صد عمل پیوند قلب را انجام دادند. اما بحث و جنجالی عمومی که درباره این نوع جراحی درگرفت باعث شد در دهه ۱۹۷۰ موقتاً ممنوع شود. با پیشرفت های تکنیکی در جراحی قلب و بهبود تجهیزات و داروها در این جراحی، پیوند قلب به گزینهٔ درمانی برای بیماران مبتلا به بیماریهای شدید قلبی غیر قابل درمان تبدیل شد.  در حال حاضر پیوند قلب روشی  رایج و تحولی بزرگ در نارسایی های قلبی است و برای رسیدن به اینجا راه بسیار سختی را گذرانده است.

پیوند قلب یک روش جراحی است که برای درمان بیماری های شدید قلبی بکار گرفته می شود. پیوند قلب گزینه نهایی درمان برای افرادی است که در مراحل آخر بیماری نارسایی قلبی هستند، که در آنها داروها، تغییرات شیوه زندگی و روش های درمانی دیگر جوابگو نبوده اند. همانطور که گفته شد ، پیوند قلب زمانی انجام می گیرد که سایر درمان ها برای بیماری های قلبی جوابگو نباشند و منجر به درجات پیشرفته نارسایی قلبی شود.

1. نارسایی قلبی با کسر تخلیه ای(EF)کمتر از %۲۵
2. نارسایی قلبی در زمینه انسداد عروق کرونر و کسر تخلیه ای(EF)کمتر از%۲۵
3. ضعف عضله قلب (کاردیومیوپاتی)
4. بیماری عروق کرونری
5. بیماری های دریچه های قلب
6. نقایص مادرزادی قلب
7. ریتم های غیر طبیعی خطرناک قلبی (آریتمی بطنی)
8. آمیلوئیدوز
9. بیماری های قلبی پیچیده که درمان دارویی یا جراحی مناسبی برای آنها وجود نداشته باشد

اگر بیمار دارای یکی از مشکلات زیر باشد پیوند قلب برای او ممنوع است:

1. عفونت فعال
2. بدخیمی پایدار
3. افزایش فشار خون برگشت‌ناپذیر
4. مقاومت بالای عروق ریوی
5. بیماری شدید کبد وکلیه و ریه
6. دیابت وابسته به انسولین که باعث درگیری واختلال عملکرد اعضا بدن شده است
7. افراد مبتلا به بیماری عروق محیطی
8. ترومبوامبولی اخیر
9. سن بالاتر از ۶۰ سال
10. اعتیاد به مواد از جمله سیگار و تریاک….

با توجه به شرایط ویژه و حساسیت بالای عمل پیوند قلب و مراقبت های پس از عمل جراحی عمل پیوند قلب را نمی‌توان برای همه بیماران انجام داد. با دلایل فوق عمل پیوند قلب نیاز به ارزیابی های دقیق و آمادگی هایی دارد.  فرایند ارزیابی توسط تیم تخصصی پیوند قلب انجام می‌شود، تا با تحلیل شرایط و اطلاعات بالینی بیمار مشخص شود آیا فرد آمادگی و شایستگی های لازم برای انجام پیوند قلب را داراست یا خیر. تیم پیوند قلب شامل یک جراح قلب و عروق ، یک متخصص بیهوشی ، یک کاردیولوژیست ، یک پرستار مراقبت های ویژه قلب، یک یا دو دستیار آموزش دیده برای جراحی پیوند قلب، یک مددکار اجتماعی ، یک روانشناس یا روانپزشک و یک متخصص تغذیه تشکیل می‌دهند.
فرایند ارزیابی پیش از عمل پیوند قلب شامل موارد زیر می باشد:

• تستهای آزمایشگاهی: تعیین گروه خونی واندازه گیری هموگلوبین و تستهای عملکرد کبدی و کلیوی و تستهای بیوشیمی.
• بررسی از نظر هپاتیت و ایدز وعفونتهای ویروسی نظیرسایتومگالوویروس و ابشتین بار ویروس.
• بررسی از نظر سل وبیماریهای قارچی.
• اندازه گیری آنتی ژن اختصاصی پروستات در آقایان و تست پاپ اسمیر در خانم‌ها.
• سایر تستهای آزمایشگاهی بر اساس شرایط خاص.
• بررسی های رادیولوژی شامل: آنژیوگرافی عروق کرونر ,اکوکاردیوگرافی ,عکس رادیولوژی و سی تی اسکن قفسه سینه و سونوگرافی کامل شکم و لگن.
• بررسی های قلبی و ریوی شامل: تست عملکرد ریوی, تست ورزش ، اکوکاردیوگرافی
• بررسی سلامت دهان و دندانها

با توجه به تاریخچه بیماری‌ها ، نتایج معاینات بالینی و تست‌های تشخیصی تیم پیوند تصمیم خواهد گرفت که آیا فرد شرایط لازم برای انجام پیوند قلب را دارا می باشد یا خیر. اگر فرد از جانب تیم پیوند قلب مورد تایید قرار گرفت ، آنگاه در لیست پیوند قلب قرار می‌گیرید. تیم پیوند اطلاعاتی در حد نیاز، در مورد شرایط خود بیمار و پروسه عمل جراحی در اختیار بیمار قرار می دهد. مدت زمانی که بیمار در لیست انتظار خواهد بود می تواند از چند روز تا چند سال بسته به وخامت شرایط بالینی، موجود بودن عضو پیوندی و سازگاری آن تفاوت کند.

بر خلاف تصور بسیاری از افراد، اهدای عضو به سن و سال ارتباطی ندارد و افراد در هر سنی می توانند اهدا کننده عضو باشند. تنها مواردی که افراد را از اهدای عضو معاف می کنند ابتلا به بیماری هایی مانند هپاتیت و ایدز است. در برخی موارد خاص مانند ابتلای افراد به نارسایی های قلبی و کلیوی تنها این اعضا برای اهدا مناسب نیستند اما در همین افراد هم اعضای دیگری در بدن وجود دارد که می توان آنها را به افرادی که به پیوند نیاز دارند اهدا کرد.  امروزه در جهان افراد در ۷۰ و حتی ۸۰ سالگی اعضای خود را هدیه می دهند بدون اینکه مشکلی برای آنها پیش بیاید مسن ترین شخصی که یکی از اعضای بدن خود را هدیه داده ۱۰۴ سال سن داشته است. همه اهدا کنندگان عضو از نظر ایدز ، هپاتیت ، ویروس های مشابه و یک سری بدخیمی ها مورد بررسی قرار خواهند گرفت.

سه  آزمایش برای تشخیص سازگاری عضو با بدن فرد گیرنده وجود دارد که باید قبل از شروع فرایند نهایی اهدای عضو انجام گیرند : تطابق گروه‌های خونی: اگر گروه‌ها با هم تفاوت داشته باشند امکان پیوند نیست. تعیین تطابق آنتی‌ژن های HLA : HLA مهم‌ترین کمپلکس آنتی‌ژن هایی است که در روند پیوند عضو تاثیر گذارند. درصد موفقیت انتقال عضو در بین دوقلوها بیش از ۹۰٪ گزارش شده ‌است که این موضوع را می‌توان به دلیل تشابه زیاد بین همین آنتی‌ژن ها دانست. در صورت عدم تطابق اهدای عضو غیر ممکن است تطابق کراس مچ خون: یکی از موارد مهم در اهدای عضو کراس مچ خونی است که در صورت عدم تطابق اهدای عضو امکان پذیر نخواهد بود.

جهت انجام جراحی پیوند قلب، دو گروه نیاز است. وظیفه گروه اول این است که به بیمارستان اهدا کننده رفته، از مناسب بودن شرایط قلب اهدا کننده مطمئن شوند و مطابق با روند استاندارد، قلب اهدا کننده را خارج کنند و از زنده ماندن قلب اهدایی محافظت کنند و به سرعت آن را به اتاق عمل مرکز پیوند قلب برسانند. هماهنگی های لازم این مراحل توسط کوردیناتور مرکز پیوند قلب که برای این کار به صورت جداگانه آموزش دیده اند انجام می شود. در اولین گام، با انجام عمل قلب اهدایی از سینه اهدا کننده، خارج می‌شود. اهدا کننده، معمولا فردی است که دچار آسیب مغزی  بازگشت‌ناپذیر است و اصطلاحا به مرگ مغزی دچار شده است. مرگ مغزی، غالبا در اثر آسیب شدید در  سر ، اتفاق روی می دهد. در هر صورت، پس از مرگ مغزی سایر اندام‌ها به‌غیر از مغز، می‌توانند هم‌چنان به زندگی ادامه دهند. داروها و سایر اقدامات حیاتی نظیر دستگاه تنفس مصنوعی و سایر تجهیزات می‌بایست به کمک بدن آمده، تا کارکرد طبیعی اندام‌ها ادامه پیدا کند. پس از تایید مرگ مغزی و انجام تدارکات لازم، یک تیم حرفه‌ای متشکل از پزشکان، پرستاران و همچنین تکنیسین‌ها، در بیمارستانی که اهداکننده در آن قرار دارد، حاضر شده، تا اعضای اهدایی را از بدن او بیرون آورند. اعضای اهدایی در محفظه‌هایی ویژه حاوی یخ قرار داده می‌شوند و می‌توانند تا مدتی زنده بمانند که در مورد قلب، در بهترین حالت، کمتر از شش ساعت زمان وجود خواهد داشت. لذا بیشتر اوقات، از طریق هوایی با هلیکوپتر یا هواپیما،‌ اعضای اهدایی به بیمارستانی که بیمار گیرنده پیوند در آنجا قرار دارد، رسانده می‌شوند.

در مرحله دوم تیم پیوند قلب معیوب را از سینه گیرنده خارج می کند.بیرون آوردن قلب معیوب از سینه بیمار می‌تواند ساده یا مشکل باشد. اگر گیرنده پیوند سابقه جراحی قلب قبلی داشته‌ باشد، عمل جراحی پیچیده‌تر است و بیشتر طول می‌کشد (اصولا پیوند قلب، پس از ناموفق بودن جراحی اولیه و دارو درمانی مد نظر قرار می‌گیرد). در این‌گونه موارد، در محل بریدگی‌های جراحی پیشین، چسبندگی هایی وجود دارند که انجام برش در آن بافت‌ها، ممکن است زمان عمل پیوند قلب را طولانی نموده، یا آن‌را با دشواری مواجه سازد.

در مرحله سوم پیوند نوبت کارگذاشتن قلب جدید در سینه گیرنده است، احتمالا آسان‌ترین مرحله خواهد بود. در این عمل، تنها لازم است بافت‌ها طبق آناتومی، به‌هم دوخته شوند که اصطلاحا آناستاموز نامیده می‌شود. در این مرحله دهانه رگ‌های ورودی و خروجی گیرنده، به قلب جدید(اهدایی) متصل خواهند شد. اگر عمل پیوند قلب، با مشکل یا عوارض خاصی همراه نباشد، بیمارانی که عمل پیوند قلب انجام می‌دهند، حدود یک تا دو هفته بعد از عمل از بیمارستان مرخص می شوند.

پس از بهبودی کامل از عمل جراحی همچنان نیاز به بررسی منظم می باشد.  نیاز به مصرف دارو هایی برای بقیه زندگی می باشد تا بدن قلب جدید را اصطلاحا پس نزند. از آنجا که این داروها سیستم ایمنی را تضعیف می کنند باید سعی کرد از عفونت جلوگیری شود:

• باید از افرادی که بیمار هستند دوری نمود
• قبل از خوردن مواد غذایی دست ها را شست
• هر گونه برش یا زخم باید ضدعفونی و پانسمان شود

مصرف داروی سرکوب کننده ایمنی فعالیت سیستم ایمنی بدن را برای جلوگیری از حمله به قلب اهدایی سرکوب می کند. از آنجا که سیستم ایمنی بدن به احتمال زیاد هرگز به طور کامل ارگان جدید را قبول نمی کند. بعضی از این داروها را برای بقیه زندگی باید مصرف شود. داروهای سرکوب کننده ایمنی ممکن است عوارض جانبی قابل توجهی ایجاد کند. به عنوان مثال، هنگام مصرف داروهای پس از پیوند، مانند کورتیکواستروئیدها،  ممکن است صورت گرد و پر شود و ممکن است وزن افزایش یابد. برخی از عوارض جانبی داروهای ایمنی بدن ممکن است زمانی که برای اولین بار دارو را مصرف می شود بیشتر قابل توجه باشند ولی بتدریج از شدت آنها کاسته می شود. از آنجا که سرکوب سیستم ایمنی بدن باعث می شود بدن فرد از عفونت بیشتر آسیب پذیر باشد باید داروهای ضد باکتری، ضد ویروسی و ضد قارچی نیز تجویز شود. با گذشت زمان خطر رد پیوند کاهش می یابد و دوز و تعداد داروهای تجویز شده می تواند کاهش یابد. مدیریت داروها، درمان ها و یک طرح مراقبت در تمام طول سال. پس از پیوند قلب، مصرف داروهای خود را همانند دکتر خود انجام دهید و پیروی از یک طرح مراقبت طول عمر مهم است. پزشک شما ممکن است دستورالعمل های خاصی در رابطه با دستورالعمل های شیوه زندگی مانند استفاده از کرم های ضد آفتاب، استفاده نکردن از محصولات تنباکو، ورزش، خوردن یک رژیم غذایی سالم و مراقبت از خطر ابتلا به عفونت در زندگی روزانه را به شما بدهد. تمام دستورالعمل های پزشک خود را دنبال کنید به طور منظم به پزشک خود مراجعه کنید و پزشک خود را ببینید اگر علائم و نشانه های عوارض دارید. برنامه های توانبخشی قلب شامل ورزش و آموزش برای کمک به بهبود سلامت پس از پیوند قلب است. اعضای ستاد آموزش دیده در توانبخشی قلب پس از پیوند به تغییرات شیوه زندگی سالم مانند ورزش منظم و رژیم غذایی قلب کمک می کنند. درمان های پزشکی و استرس پیوند قلب ممکن است موجب خستگی شود. بسیاری از افرادی که پیوند قلب داشته اند چنین احساسی دارند.  شیوه زندگی سالم می تواند خطر ابتلا به بیماری های قلبی را کاهش دهد و از فشار خون بالا، کلسترول بالا و دیابت جلوگیری نماید. اکثر افراد می توانند به کار یا فعالیت های عادی بازگردند و پس از یک پیوند قلب کیفیت زندگی خود را داشته باشند.