آناتومی عروق گردن و شریان کاروتید را بهتر بشناسیم
تنگی شریان کاروتیدگرفتگی عروق کاروتید بیماری است که در آن ضایعه ای به نام پلاک در داخل شریان های کاروتید ایجاد می شود. پلاک‌ها شامل توده‌های کلسترول، کلسیم، بافت فیبروز و باقی مانده‌های سلولی هستند. که به دیواره شریان می چسبند. این ضایعه آترواسکلروز نامیده می‌شود. این پلاک رسیدن خون به مغز را دچار اختلال می کند. گرفتگی عروق کاروتید بیماری جدی است زیرا می تواند باعث سکته مغزی شود. سکته مغزی زمانی رخ می دهد که به هر علتی خونرسانی به مغز مختل شده باشد . اگر این اختلال در جریان خون مغز برای مدت کوتاهی رخ داده باشد، می تواند باعث مرگ بخشی از سلول های مغزی گردد، و بخش هایی از بدن که در کنترل این سلول ها هستند از کار می افتند. اگر این اختلال خونرسانی طولانی باشد باعث آسیب مغزی ماندگار می شود. و ناتوانی های دراز مدت، مانند مشکلات بینایی یا کلامی یا فلج اندام ها و حتی مرگ را می تواند بدنبال داشته باشد. بیماری شریانی کاروتید به آرامی پیشرفت می‌کند. اولین علامتی که این وضعیت را نشان می‌دهد ،می‌تواند یک حمله ایسکمی مغزی گذرا یا TIA باشد. TIA کمبود موقتی جریان خون به مغز است.
تنگی شریان کاروتید
گرفتگی عروق کاروتید بیماری است که در آن ضایعه ای به نام پلاک در داخل شریان های کاروتید ایجاد می شود. پلاک‌ها شامل توده‌های کلسترول، کلسیم، بافت فیبروز و باقی مانده‌های سلولی هستند. که به دیواره شریان می چسبند. این ضایعه آترواسکلروز نامیده می‌شود. این پلاک رسیدن خون به مغز را دچار اختلال می کند. گرفتگی عروق کاروتید بیماری جدی است زیرا می تواند باعث سکته مغزی شود. سکته مغزی زمانی رخ می دهد که به هر علتی خونرسانی به مغز مختل شده باشد . اگر این اختلال در جریان خون مغز برای مدت کوتاهی رخ داده باشد، می تواند باعث مرگ بخشی از سلول های مغزی گردد، و بخش هایی از بدن که در کنترل این سلول ها هستند از کار می افتند. اگر این اختلال خونرسانی طولانی باشد باعث آسیب مغزی ماندگار می شود. و ناتوانی های دراز مدت، مانند مشکلات بینایی یا کلامی یا فلج اندام ها و حتی مرگ را می تواند بدنبال داشته باشد. بیماری شریانی کاروتید به آرامی پیشرفت می‌کند. اولین علامتی که این وضعیت را نشان می‌دهد ،می‌تواند یک حمله ایسکمی مغزی گذرا یا TIA باشد. TIA کمبود موقتی جریان خون به مغز است.
علل گرفتگی شریان های کاروتیدگرفتگی عروق کاروتید هنگامی رخ می دهد که آسیب به لایه های داخلی شریان های کاروتید وارد شود. عوامل خطر زیادی برای این آسیب ذکر شده است از جمله: ژنتیک: افرادی که سابقه خانوادگی آترواسکلروز دارند، بیشتر احتمال دارد که به بیماری شریانی کاروتید مبتلا شوند. سن بالا : با افزایش سن، انعطاف پذیری شریانها کم شده و آسیب پذیرتر می‌شوند. بالا رفتن سن خطر ابتلا به آترواسکلروز افزایش می دهد. آترواسکلروز در جوانی شروع می شود و به تدریج پیشرفت می کند. فشارخون بالا: فشار بیش از حد روی دیواره‌های شریانی می‌تواند آنها را تضعیف و آسیب پذیر تر کند. سیگار: نیکوتین موجود در سیگار می‌تواند دیواره داخلی شریانها را تحریک کند. همچنین سیگار کشیدن باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. کلسترول : سطح بالای LDL یا کلسترول بد خون و سطوح بالای تری گلیسیرید، منجر به انباشه شدن چربی و پلاک‌ها در دیواره شریان ها می‌شود. دیابت یا قند خون بالا: دیابت باعث کاهش توانایی بیمار برای مصرف چربی‌ها شده و خطر ابتلا به فشار خون بالا و آترواسکلروز را افزایش می‌دهد. رژیم غذایی ناسالم: رژیم غذایی ناسالم خطر ابتلا به گرفتگی عروق کاروتید را افزایش دهد. غذاهای با چربی های اشباع، کلسترول، نمک و شکر می توانند عوامل خطر دیگر را بدتر کنند. چاقی: وزن بالا احتمال ابتلا به فشار خون را افزایش می دهد، از این رو می تواند آترواسکلروز بدنبال داشته باشد.
علل گرفتگی شریان های کاروتید
گرفتگی عروق کاروتید هنگامی رخ می دهد که آسیب به لایه های داخلی شریان های کاروتید وارد شود. عوامل خطر زیادی برای این آسیب ذکر شده است از جمله: ژنتیک: افرادی که سابقه خانوادگی آترواسکلروز دارند، بیشتر احتمال دارد که به بیماری شریانی کاروتید مبتلا شوند. سن بالا : با افزایش سن، انعطاف پذیری شریانها کم شده و آسیب پذیرتر می‌شوند. بالا رفتن سن خطر ابتلا به آترواسکلروز افزایش می دهد. آترواسکلروز در جوانی شروع می شود و به تدریج پیشرفت می کند. فشارخون بالا: فشار بیش از حد روی دیواره‌های شریانی می‌تواند آنها را تضعیف و آسیب پذیر تر کند. سیگار: نیکوتین موجود در سیگار می‌تواند دیواره داخلی شریانها را تحریک کند. همچنین سیگار کشیدن باعث افزایش ضربان قلب و فشار خون می‌شود. کلسترول : سطح بالای LDL یا کلسترول بد خون و سطوح بالای تری گلیسیرید، منجر به انباشه شدن چربی و پلاک‌ها در دیواره شریان ها می‌شود. دیابت یا قند خون بالا: دیابت باعث کاهش توانایی بیمار برای مصرف چربی‌ها شده و خطر ابتلا به فشار خون بالا و آترواسکلروز را افزایش می‌دهد. رژیم غذایی ناسالم: رژیم غذایی ناسالم خطر ابتلا به گرفتگی عروق کاروتید را افزایش دهد. غذاهای با چربی های اشباع، کلسترول، نمک و شکر می توانند عوامل خطر دیگر را بدتر کنند. چاقی: وزن بالا احتمال ابتلا به فشار خون را افزایش می دهد، از این رو می تواند آترواسکلروز بدنبال داشته باشد.
علائم گرفتگی شریان های کاروتیدعلائم بسته به شدت و محل درگیری ناحیه مغزی متفاوت است، هرچند بسیاری از بیماران بدون علامت هستند. در برخی افراد اولین علامت بیماری گرفتگی عروق کاروتید، بدلیل داشتن یک حمله ایسکمیک گذرا (TIA) است، و تنگی در حین معاینه کشف می شود. بیماری ممکن است خود را بصورت سردرد شدید و ناگهانی بدون علت شناخته شده، سرگیجه، ناتوانی در حرکت دادن یک یا چند اندام ، مشکلات ناگهانی بینایی در یک یا هر دو چشم ، ضعف ناگهانی یا بی حسی در صورت یا اندام که اغلب در یک طرف بدن رخ می دهد ،مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار و نهایتا به صورت اختلال هوشیاری ظاهر شود. در چنین مواقعی برای جلوگیری از یک سکته واقعی مشاوره اورژانس با یک جراح عروق حیاتی است.
علائم گرفتگی شریان های کاروتید
علائم بسته به شدت و محل درگیری ناحیه مغزی متفاوت است، هرچند بسیاری از بیماران بدون علامت هستند. در برخی افراد اولین علامت بیماری گرفتگی عروق کاروتید، بدلیل داشتن یک حمله ایسکمیک گذرا (TIA) است، و تنگی در حین معاینه کشف می شود. بیماری ممکن است خود را بصورت سردرد شدید و ناگهانی بدون علت شناخته شده، سرگیجه، ناتوانی در حرکت دادن یک یا چند اندام ، مشکلات ناگهانی بینایی در یک یا هر دو چشم ، ضعف ناگهانی یا بی حسی در صورت یا اندام که اغلب در یک طرف بدن رخ می دهد ،مشکل در صحبت کردن یا درک گفتار و نهایتا به صورت اختلال هوشیاری ظاهر شود. در چنین مواقعی برای جلوگیری از یک سکته واقعی مشاوره اورژانس با یک جراح عروق حیاتی است.
راه های تشخیص گرفتگی شریان های کاروتیدمعاینه فیزیکی و شرح حال بالینی اولین قدم برای شروع تشخیص این بیماری است. با گوش دادن به صدای رگ‌های کاروتید در ناحیه گردن با گوشی پزشکی می توان به تنگی شریان کاروتید شک کرد. وجود صدا در این ناحیه یکی از مشخصات گرفتگی شریان کاروتید است. در ادامه توانایی جسمی و ذهنی بیمار (مانند قدرت، حافظه و گفتار) را باید بررسی کرد. در صورت شک به تنگی کاروتید پزشک یکی از تست های تشخیصی زیر را درخواست می کند: ۱-سونوگرافی داپلرکاروتید: یک روش غیر تهاجمی براساس امواج فراصوت که می تواند تصاویر آناتومیک را به صورت سایه نمایان سازد. ۲-آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی: آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA) از یک مغناطیس بزرگ و امواج رادیویی برای گرفتن عکس از شریان های کاروتید استفاده می کند. ۳-آنژیوگرافی: آنژیوگرافی یک روش استاندارد برای تصویرسازی از عروق است، که پس از تزریق ماده حاجب به داخل رگ با اشعه ایکس تصویربرداری انجام می شود. ۴-آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری: آنژیوگرافی کامپیوتری یا CTآنژیوگرافی، تصویرهایی با استفاده از اشعه ایکس از زوایای مختلف تهیه می کند، و یک کامپیوتر این تصاویر را به تصاویر دو و سه بعدی تبدیل می کند.
راه های تشخیص گرفتگی شریان های کاروتید
معاینه فیزیکی و شرح حال بالینی اولین قدم برای شروع تشخیص این بیماری است. با گوش دادن به صدای رگ‌های کاروتید در ناحیه گردن با گوشی پزشکی می توان به تنگی شریان کاروتید شک کرد. وجود صدا در این ناحیه یکی از مشخصات گرفتگی شریان کاروتید است. در ادامه توانایی جسمی و ذهنی بیمار (مانند قدرت، حافظه و گفتار) را باید بررسی کرد. در صورت شک به تنگی کاروتید پزشک یکی از تست های تشخیصی زیر را درخواست می کند: ۱-سونوگرافی داپلرکاروتید: یک روش غیر تهاجمی براساس امواج فراصوت که می تواند تصاویر آناتومیک را به صورت سایه نمایان سازد. ۲-آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی: آنژیوگرافی رزونانس مغناطیسی (MRA) از یک مغناطیس بزرگ و امواج رادیویی برای گرفتن عکس از شریان های کاروتید استفاده می کند. ۳-آنژیوگرافی: آنژیوگرافی یک روش استاندارد برای تصویرسازی از عروق است، که پس از تزریق ماده حاجب به داخل رگ با اشعه ایکس تصویربرداری انجام می شود. ۴-آنژیوگرافی توموگرافی کامپیوتری: آنژیوگرافی کامپیوتری یا CTآنژیوگرافی، تصویرهایی با استفاده از اشعه ایکس از زوایای مختلف تهیه می کند، و یک کامپیوتر این تصاویر را به تصاویر دو و سه بعدی تبدیل می کند.
راه های درمان گرفتگی شریان های کاروتیددرمان گرفتگی شریان کاروتید با توجه به علائم، شدت بیماری، سن و سلامتی بیمار متفاوت خواهد بود. اگر انسداد خفیف تا متوسط باشد، پزشک ممکن است توصیه به تغییر سبک زندگی، ترک سیگار، کاهش وزن ،خوردن غذاهای سالم ،کاهش مصرف نمک برای کنترل فشار خون بالا ،ورزش منظم ، مصرف دارو برای کنترل فشار خون و یا کاهش کلسترول کند. اگر سکته مغزی ناشی از لخته شدن خون باشد، ممکن است داروی ضد انعقاد تجویز شود. گاهی اوقات تغییر در شیوه زندگی به تنهایی برای کنترل سطح کلسترول خون کافی نیست. و ممکن است به داروهای استاتین برای کنترل یا کاهش کلسترول نیاز باشد. با کاهش سطح کلسترول خون، می توان احتمال ابتلا به حمله قلبی یا سکته را کاهش داد. اگر انسداد شدید باشد، یا TIA یا سکته مغزی اتفاق بیفتد، پزشک ممکن است توصیه به یکی از دو روش زیر برای باز کردن رگ های کاروتید کند: ۱. کاروتید اندآرترکتومی و ۲.آنژیوپلاستی و استنت گذاری شریان کاروتید
راه های درمان گرفتگی شریان های کاروتید
درمان گرفتگی شریان کاروتید با توجه به علائم، شدت بیماری، سن و سلامتی بیمار متفاوت خواهد بود. اگر انسداد خفیف تا متوسط باشد، پزشک ممکن است توصیه به تغییر سبک زندگی، ترک سیگار، کاهش وزن ،خوردن غذاهای سالم ،کاهش مصرف نمک برای کنترل فشار خون بالا ،ورزش منظم ، مصرف دارو برای کنترل فشار خون و یا کاهش کلسترول کند. اگر سکته مغزی ناشی از لخته شدن خون باشد، ممکن است داروی ضد انعقاد تجویز شود. گاهی اوقات تغییر در شیوه زندگی به تنهایی برای کنترل سطح کلسترول خون کافی نیست. و ممکن است به داروهای استاتین برای کنترل یا کاهش کلسترول نیاز باشد. با کاهش سطح کلسترول خون، می توان احتمال ابتلا به حمله قلبی یا سکته را کاهش داد. اگر انسداد شدید باشد، یا TIA یا سکته مغزی اتفاق بیفتد، پزشک ممکن است توصیه به یکی از دو روش زیر برای باز کردن رگ های کاروتید کند: ۱. کاروتید اندآرترکتومی و ۲.آنژیوپلاستی و استنت گذاری شریان کاروتید
کاروتید اندآرترکتومیاندآرترکتومی کاروتید، شایعترین روش جراحی برای رفع گرفتگی شریان کاروتید است، که در آن پلاک های خطرناک از داخل سرخرگ های کاروتید (گردنی) بیرون آورده می شوند. اندآرترکتومی کاروتید عمدتا برای افرادی که سرخرگ های کاروتیدشان بیش از ۵۰ درصد مسدود شده است، و دارای علائم سکته مغزی هستند استفاده می شود. برای این روش جراح یک برش روی گردن ایجاد می کند، تا به محل کاروتید تنگ شده یا مسدود شده برسد. سپس بخش مسدود شده شریان را بریده و پلاک را که جریان خون را مسدود کرده است را خارج می کند. در نهایت دو طرف شریان را با بخیه و یا با استفاده از یک بافت مصنوعی به نام پچ به هم نزدیک کرده و خونریزی را متوقف می کند. سپس محل برش پوست را بخیه می کند. پس از عمل جراحی حس درد در محل برش وجود دارد و ممکن است بلع غذا در ابتدا موجب ایجاد درد در ناحیه گردن شود. بیمار باید تا سه هفته بعد از عمل از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کند. در نهایت ،تمام توصیه های مربوط به تغییر سبک زندگی برای کاهش خطر سکته مغزی و تشکیل مجدد پلاک پیروی شود.
کاروتید اندآرترکتومی
اندآرترکتومی کاروتید، شایعترین روش جراحی برای رفع گرفتگی شریان کاروتید است، که در آن پلاک های خطرناک از داخل سرخرگ های کاروتید (گردنی) بیرون آورده می شوند. اندآرترکتومی کاروتید عمدتا برای افرادی که سرخرگ های کاروتیدشان بیش از ۵۰ درصد مسدود شده است، و دارای علائم سکته مغزی هستند استفاده می شود. برای این روش جراح یک برش روی گردن ایجاد می کند، تا به محل کاروتید تنگ شده یا مسدود شده برسد. سپس بخش مسدود شده شریان را بریده و پلاک را که جریان خون را مسدود کرده است را خارج می کند. در نهایت دو طرف شریان را با بخیه و یا با استفاده از یک بافت مصنوعی به نام پچ به هم نزدیک کرده و خونریزی را متوقف می کند. سپس محل برش پوست را بخیه می کند. پس از عمل جراحی حس درد در محل برش وجود دارد و ممکن است بلع غذا در ابتدا موجب ایجاد درد در ناحیه گردن شود. بیمار باید تا سه هفته بعد از عمل از بلند کردن اجسام سنگین خودداری کند. در نهایت ،تمام توصیه های مربوط به تغییر سبک زندگی برای کاهش خطر سکته مغزی و تشکیل مجدد پلاک پیروی شود.
آنژیوپلاستی و استنت گذاری شریان کاروتیددر صورتی که شرایط بیمار برای جراحی بالا مساعد نباشد، پزشک با بی حسی موضعی عمل آنژیوپلاستی را انجام داده و استنت گذاری می‌کند. با ارسال یک داربست فلزی کوچک (استنت) متصل به یک بالون کوچک، انسداد رگ رفع می‌شود. و استنت یا فنر مانع از انسداد و تنگ شدن مجدد شریان کاروتید می‌گردد.
آنژیوپلاستی و استنت گذاری شریان کاروتید
در صورتی که شرایط بیمار برای جراحی بالا مساعد نباشد، پزشک با بی حسی موضعی عمل آنژیوپلاستی را انجام داده و استنت گذاری می‌کند. با ارسال یک داربست فلزی کوچک (استنت) متصل به یک بالون کوچک، انسداد رگ رفع می‌شود. و استنت یا فنر مانع از انسداد و تنگ شدن مجدد شریان کاروتید می‌گردد.
توصیه هایی برای جلوگیری از عود بیماریبا کنترل روزانه فشار خون از افزایش فشار خون جلوگیری نمایید. از کشیدن سیگار پرهیز کنید، و از افرادی که در حال سیگارکشیدن هستند دوری کنید. مراقب وزن خود باشید و از افزایش آن پیشگیری کنید و در صورت اضافه وزن، آن را کاهش دهید. فعالیت منظم ورزشی داشته باشید. در صورت ابتلا به دیابت، قند خون خود را چک و آن را کنترل نمایید. از مصرف نمک و چربی زیاد پرهیز کنید. از نوشیدن مشروبات الکلی خودداری کنید.
توصیه هایی برای جلوگیری از عود بیماری
با کنترل روزانه فشار خون از افزایش فشار خون جلوگیری نمایید. از کشیدن سیگار پرهیز کنید، و از افرادی که در حال سیگارکشیدن هستند دوری کنید. مراقب وزن خود باشید و از افزایش آن پیشگیری کنید و در صورت اضافه وزن، آن را کاهش دهید. فعالیت منظم ورزشی داشته باشید. در صورت ابتلا به دیابت، قند خون خود را چک و آن را کنترل نمایید. از مصرف نمک و چربی زیاد پرهیز کنید. از نوشیدن مشروبات الکلی خودداری کنید.